1987 — pielgrzymka Jana Pawła II

W 1987 roku, w związku ze zbliżającą się trzecią pielgrzymką Papieża, Jana Pawła II, do Ojczyzny, 62 czołowych działaczy i sympatyków „Solidarności” wystosowało apel do władz nawołujący do dialogu.  Sama pielgrzymka miała też wielkie znaczenie – w czasie masowych mszy opozycjoniści mogli się zobaczyć i policzyć, poczuli po raz pierwszy od 1981 roku swoją siłę. Powoli wracano do legalności – 25 października Lech Wałęsa zdecydował się na rozwiązanie tajnej Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej „Solidarności”, powołując w jej miejsce jawne kierownictwo związku, czyli Krajową Komisję Wykonawczą. Ujawniono też konspiracyjne dotąd komisje zakładowe. Warto zauważyć, że wielokrotne apele o odtworzenie kierownictwa NSZZ „Solidarność” z 1980 roku były przez przewodniczącego konsekwentnie odrzucane, co spowodowało pewien spadek zaufania do Wałęsy wśród starych związkowców. Ze względu na zmęczenie i apatię społeczeństwa „Solidarność” nie odzyskała dawnej siły. Jawność działania była wyraźnym sygnałem, że idące zmiany są głębokie i nie będzie powrotu do wcześniejszych lat.

Z kolei referendum zostało przeprowadzone 29 listopada 1987 i stanowiło jeden z elementów ogólnonarodowej dyskusji na temat drugiego etapu reformy. Pierwotnie miało dotyczyć konkretnych zmian ustrojowych, w tym powołania urzędu prezydenta (chodziło o umocnienie pozycji gen. Wojciecha Jaruzelskiego). Zamiast tego zadano społeczeństwu następujące pytania referendalne: Czy jesteś za pełną realizacją przedstawionego Sejmowi programu radykalnego uzdrowienia gospodarki, zmierzającego do wyraźnego poprawienia warunków życia, wiedząc, że wymaga to przejścia przez trudny dwu-trzyletni okres szybkich zmian? Czy opowiadasz się za polskim modelem głębokiej demokratyzacji życia politycznego, której celem jest umocnienie samorządności, rozszerzenie praw obywateli i zwiększenie ich uczestnictwa w rządzeniu krajem?

Według oficjalnych danych w referendum wzięło udział 67,3% uprawnionych i była to najniższa frekwencja w historii PRL. Na pierwsze pytanie tak odpowiedziało 66,04% głosujących, a na drugie - 69,03%. Ustawa o referendum wprowadzała wymóg uzyskania ponad 50%, ale nie spośród głosujących, tylko ze wszystkich osób uprawnionych do głosowania. Powyższe wyniki należy zatem odnieść do ogółu uprawnionych i po takim przeliczeniu okazało się, że na pierwsze pytanie tak odpowiedziało 44,28% uprawnionych, a na drugie - 46,29%. Oznacza to, że referendum nie było wiążące.